Insomniya, ya’ni uyqusizlik, lotincha atamalardan kelib chiqqan bo‘lib, in — “ichida”, somnus — “uyqu”, ya’ni “uyqu ichida”. Bu uyqu holati bilan bog‘liq bo‘lgan kasalliklar.
Bu uyquga ketish va uyquni saqlashdagi qiyinchiliklar, tez-tez uyg‘onish yoki erta tongda uyg‘onish, ya’ni uyquni tugatishdagi qiyinchiliklar. Bularning barchasi insomniya sindromi fenomenologiyasiga kiradi. Uyqusizlik bir qator bilvosita alomatlarga ega — yengil hissiy ta’sirchanlik, tajovuzkorlik (yoki yig‘loqilik), befarqlik. Uyqusizlikdan aziyat chekadigan insonlar ishni yaxshi va samarali bajara olmaydilar.
Uyqusizlikni uning sababiga yoki davomiyligiga ko‘ra tasniflash mumkin.
Agar uyqusizlik muammosi tibbiy yoki kimyoviy sabablarga bog‘liq bo‘lmasa (dori-darmonlar bilan davolash), bu dastlabki uyqusizlik deb hisoblanadi.
Uyqusizlik sababi kasallik yoki dori vositalarining yondosh ta’siri bo‘lsa, bu ikkilamchi uyqusizlikdir.
Uyqusizlikni davomiyligi bo‘yicha uchta alohida toifaga bo‘lish mumkin:
vaqtinchalik uyqusizlik:
Bu eng keng tarqalgan, qisqa muddatli va odatda bir haftadan kamroq davom etadi. Bu asosan birlamchi bo‘lib, stressda yoki shikastlanganda sodir bo‘ladi;
qisqa muddatli uyqusizlik:
Bu turdagi uyqusizlik turli sabablarga ega bo‘lib, bir oygacha davom etishi mumkin;
surunkali uyqusizlik:
bir oydan ortiq davom etishi mumkin va odatda bu uyqu yetishmasligiga bog‘liq bo‘lgan jiddiy muammolar bilan kechuvchi ikkilamchi uyqusizlik holatidir.